Ka sngi kynmaw ïa u riewshlur ki Garo u Pa-Togan Nengminza Sangma

Manla u snem ha ka 12 tarik u Nohprah la ju tip kum ka sngi Pa-Togan Sangma ka sngi ba ka sorkar jylla ka ju ai shuti kum ka dak ka jingkynmaw burom ïa ka...

Kynjatshai

— 3 minutes read
U mot dur jong U Pa-Togan Sangma
U mot dur jong U Pa-Togan Sangma

Manla u snem ha ka 12 tarik u Nohprah la ju tip kum ka sngi Pa-Togan Sangma ka sngi ba ka sorkar jylla ka ju ai shuti kum ka dak ka jingkynmaw burom ïa ka lyngkhuh sngi ïap jong u nongïalam ba shlur ki Garo uba la ïap ha u snem 1872 uba la don bynta ha ka jingïakhun pyrshah bad ki British ne ki shipai Bilat.

Khyndiat ba ïadei bad ka khana shaphang u Pa-Togan Nengminza Sangma :


Ha u snem 1835, ki nongsynshar ka ri Bilat ki la kurup ïa ka Hima Jaintia, kaba don ha ka Thaiñ Shatei Lam Mihngi ka ri bad ba la ju khot kum ka “Scotland of the East.” Kane ka la pynkie bitar ïa ki trai ri trai muluk, bad pynlong ïa uwei na ki nongïakhun laitluid U Kiang Nangbah ban ïeng ïakhun pyrshah ïa ki shipai phareng, hynre kane ka jingïakhun kam shym la lah satia ban poi sha ka thong namar ka jingjur ka jingshah thom kylla bad khlaiñbor jong ki shipai Bilat. Dei ha une u snem ruh ba ki shipai Bilat ki la sdang ban synshar donbor ha ki thaiñ Garo Hills.


Ha u snem 1866,u Lt. W.J. Williamson, Assistant Commissioner jong ki jaka ri lum, u la lah ban wanrah marshiteng ïa ka distrik hapoh ka jingsynshar jong ki phareng. Ha u snem 1872, ki la pynjur ka jingthombor halor ka jingkwah ban kurup baroh kawei ka jaka jong ka Garo Hills, kynthup ka jingkyntur ha ki lam shathie, mihngi bad sepngi ban ïoh ban synshar baroh kawei ka thaiñ. Dei ha kane ka por ba jur ka jingkyntur pud ki shipai, ba ki la mad ruh ka jingpyrshah na ki trai ri trai muluk, khamtam na u nongïalam ki Garo ha katei ka snem u Pa-Togan Negminza Sangma, uba la kyntait ban kohnguh ïa ka jingsynshar ki shipai Bilat.


Ha u Nohprah 1872, ki shipai Bilat ki la buh ka ktem jong ki ha Matcha Rongkrek ha Garo Hills. Ha ka por ba ki shipai ki dang thiah u Pa-Togan bad ki nongkyrshan jong u, ki la thmu ban thombor naphang bad hapdeng kane ki shipai Bilat ki la kyndit bad ïakhun pyrshah bad ki briew u Pa-Togan.

Hapdeng ka jingduna ki tiar jong ki, ha kane ka jingïakhun la sakhi halor ka jinglah shiliang lypa hapdeng ka jingpyndonkam ki Garo tang da ka waitlam bad ki sum kaba ïapher lybak-lybak na ka suloi ba la pyndonkam da ki shipai Bilat ha katei ka por bad tang watla ki shah rem, Hynrei hapdeng kane ka jingïaleh pyrshah ki Garo ki la paw kum ki riewshlur namar ki la ïakhun haduh da dkut mynsiem, bad u Pa-Togan, u la ïeng kum u riewshlur bad shah ïap ha ki kuli nar jong ki shipai Bilat.


U Pa Togan bad ki shipai jong u, ki la pyndonkam da ka stieh kaba heh ba la shna na ka metbah jong ka ladew ban ïada na u kuli hapdeng ba u mutdur ba kine ki kuli nar kin pjah noh shen mar sien tyngkhuh ha kane ka stieh.Watla ki British ki la jam shakhmat halor ka jingsynshar ha kitei ki thaiñ, hynrei ka jingithuh paw ïa ka jingshlur u Pa Togan bad ka jinglen lade jong u ban ïada ïa la u pud u sam bad ki briew lajong ka dei kaba la neh junom ban ïa ka bor synshar ki British.


Kum ka dak ka jingkynmaw burom ïa ka sngi ïap jong u Pa Togan la tei ruh ïa u mot sah kynmaw ha Chisobibra, ka jaka kaba u la khlad.Ka nam ka kyrteng jong u Pa Togan Sangma ka dei kaba la ïaisah junom ruh kum u riewshlur ha nongbah Shillong, ka nongbah jong ka jylla Meghalaya, hapdeng ba la kynthup lang ïa ka kyrteng jong u bad ka kyrteng jong ki arngut ki riewshlur na ri lum Khasi Jaintia U Tirot Sing bad U Kiang Nongbah.