Ïakynduh kyrpang u Kynjatshai bad u Bah Ardent ha Nongkrem
SHILLONG:
Ka jylla Meghalaya ka don shibun ki nongïalam kiba don ïa ka sur ban kren bad ban pynsngewthuh ïa u paidbah halor ka jinglong jingman ka saiñ pyrthei. Kum shibynta ban pynsngewthuh ïa kane ka bynta, u Kynjatshai (KJS) u la ïoh ban ïakren bad u MLA barim jong ka Nongkrem konstitwensi, u bah Ardent Miller Basaïawmoit, uba dei ruh u President jong ka seng saiñ pyrthei kaba dang mih thymmai, ka Voice of People Party (VPP).
U bah Ardent un ïakhun ïa kane ka elekshon 2023 na Nongkrem konstitwensi.
KJS: Ha kano ka rukom yn lah ban wanrah ïa ka synshar khaddar kaba khuid, haba u paidbah u shim ïa ka pisa ha ka por elekshon?
Ardent: Kumba ka long mynta, kane ka dei tang ka jingpyrshang ban tei pop ha u paidbah; namar ngin hap ban sngewthuh ïa kaei kaba pynlong ïa u paidbah ba un khmih lynti ïa ka pisa ha ka por elekshon. U paidbah u tip ba kane ka dei ka por elekshon, bad ba un ïoh jingmyntoi na kino kino ki seng saiñ pyrthei lane ki kyrtong; lait nangne u paidbah um lah shuh ban ïoh ei ei. Tang lah dep ka elekshon, lah kut ka jingïadei bad ki nongmihkhmat; na kata ka daw u paidbah u ïaleh ban wad jingmyntoi bad kane ka dei ba ki nongïalam ki hikai, ym dei ban kynnoh ïa ki paidbah.
Ha ki snem ba mynshuwa ba dang shu ïoh ïa ka jylla, ki paidbah ki jied ïa ki nongïalam ban ai ka jingsynshar kaba khuid, kumba ki la khmih lynti hynrei hadien ngi shem mynta ba kane kam don shuh; ka la pynlong ïa u paidbah ban shah ïalam bakla.
KJS: Ha kaba ïadei bad kaNongkrem konstitwensi, kumno u bah Ardent un pynthikna ïa ka jingjop wat hapdeng ka jingbun ki kyrtong?
Ardent: Ka rukom ïaid jong nga ha ka kam saiñ pyrthei ka kham pher, namar ba ngam ju pynleit jingmut ïa ki kyrtong. Haba nga ïaleh, nga ïaleh na ka bynta u paidbah. Da ki mih ban ïakhun, lada dei mano mano ruh, ngam ju peit ïa ki kyrtong bad ngam ju pynmlien ban don kano kano ka rukom pyrkhat kaba kumta.
Lada ki kyrtong ki don ka jingsngew sheptieng, ki ju pyrshang ban ïatehloklang bad kiwei ki seng saiñ pyrthei ban jop suk, hynrei nga kloi ban ïakhun ïa ka thma na ka bynta u paidbah bad nga sngewthuh ba ka kamram jong nga, ka long ban pynbor ïa u paidbah ba un jied ïa nga. Nga kloi ban ïakhun, lada don bun ne duna ki kyrtong. Ngam ju khuslai bad nga leit ban pynshai ïa ki paidbah, ïa ki daw ba ki dei ban jied ïa nga.
KJS: Kumno phi don ban ong halor ka jingkynnoh ba u bah Ardent u ju leh shilliang ïa ka Madanriting konstitwensi?
Ardent: Une u nongïalam u la pynshai da kaba ong ba um ju leh shilliang ïa ka Madanriting. Haba nga dang long kum u MLA mynshuwa, nga kham trei bha ma nga ban ïa kiwei, la ka dei ha ka surok ne kano kano ka kam pynroi. Ka jingduna ki nongkyrshan ïa nga ha u snem 2018, ka long namar ba kiwei ki jaitbynriew ki lah kham bun ban shong shnong ha kane ka thaiñ Madanriting.
Ka la don ka jingbuh ïa ka ‘Panchayat Committee’, hynrei ki nongïalam shnong hangne ki la kyrpad ban weng noh ïa kane bad ha u snem 2013, nga la jop bad weng ïa kane. Kumta nga la duh ka jingkyrshan ha u 2018 na kine ki jaitbynriew kiba sah ha kane ka thaiñ namar ba ki sngew ba nga dei u nongïalam u bym long, uba pyrshah ïa ki hynrei mynta suki suki ki la sdang ban sngewthuh bad nga dang ïai pynsngewthuh ïa ki ba ka jingweng jong nga ïa kane ka Panchayat Committee ha kane ka thaiñ ka long katkum ki kyndon kiba don ha ka riti synshar.
KJS: Phi tharai ba dei na kane ka daw ba phi rem ha ka elekshon 2018? Kumno pat phin pynthikna ïa ka jingjop mynta ha ka elekshon ha u snem 2023?
Ardent: Kumba ka long mynta, ngam don ka jingsngew kaba kum kata mynta, wat la kim ai kata ka jingkyrshan ïa nga hynrei ka jingrem jong nga kam dei eh tang na kane ka daw, hynrei na kiba bun ki daw. Ha ka por ba nga la ïakhun ïa ka elekshon, ngi don ka jingïatehlok bad ka UDP, hynrei ka UDP ka la rai ban ym kyrshan ïa nga. Ka elekshon ha Nongkrem ha u snem 2018 kam dei hapdeng ki kyrtong hynrei ka dei kumno ban pynrem ïa u bah Ardent. Ka don ka jingïalumlang ïa ki vote ban pynïaid shawei, watla katta ruh ki lah tang 76 vote ban pynrem ïa nga.
KJS: Hato phi buhnud ïa ka UDP?
Ardent: Ngam sngew ban don kano kano ka jingbuhnud, hynrei lada nga ïatyngkhuh bad ka UDP, dei na ka daw ba ïatyngkhuh bad ki nongrim, hynrei ngam ju buhnud bad lada ka UDP kam kyrshan, ngam sngew ei ei. Nga dom ba kata ka seng saiñ pyrthei kaba nga ïaid lang kam bat ïa ka nongrim hynrei ha ka jingïakynduh shimet, ngam don ei ei.
Ka seng saiñ pyrthei khlem ka nongrim, khlem ka mat, kam don jingpher na ka uniform. Ki briew ki ong ba ka seng ka long tang ka uniform, hynrei ha nga, ka seng kam dei ka uniform, bad ki seng kiba khlem nongrim kiba skhem, lane khlem ki mat kiba skhem; na kata ka daw ba u briew uba jied ïa uno uno u kyrtong na kano kano ka seng ruh um don jingïapher.
Ngi ngim lah ban leit sha ki paidbah ban ong ba ka seng ka dei tang ka uniform. Ka seng bad u kyrtong ki long kum arliang pisa; lada ka pisa ka bha tang shilliang kam lah ban ïaid, na kata ka daw ngi donkam ïa u briew uba khlaiñ bad ïa ka seng kaba skhem.
Ki nongshong shnong ha ka jylla kim ioh ïa ka synshar khaddar kaba bha namar ba ki seng saiñ pyrthei kim don ïa ka nongrim, kim don ïa ki mat jong ka jingkwah jong ki. Ki shu ïakren tang mano ban long myntri rangbah, mano ban rung ha ka kynhun myntri, katno tylli ki bhah kam ha ki tnad sorkar. Kam dei na ka bynta ki paidbah. Katto tylli ki la ïoh ïa ka sorkar synrop; hato la ju ïohsngew ba kin pynlong prokram, namar kata ka daw kampher ba lada ngan kynriah na ki seng, ban ïa kaba ngan kynriah na ki nongrim.
KJS: U bah Ardent u dei u briew uba la don bynta lang ha ki ar tylli ki seng riewlum, kum ka HSPDP bad ka UDP hynrei balei u la iehnoh ïa kine?
Ardent: Ka jingmih jong nga na ka United Democratic Party (UDP), ka long namar kam don ïa ka nongrim. Kaba nyngkong eh kaba nga ïatyngkhuh bad ka UDP ka long halor ka mat u Uranium, ha u snem 2009. Ka don ka jingthmu jong ka sorkar India ban tih ïa une u marpoh khyndew ha ka jylla, ha ka por ba synshar ka Congress bad UDP bad uba bat ïa ka tnad mining u dei na ka UDP. Ka la don ka jingpyrshah kaba jur halor ka jingtih ïa u Uranium ha ka jylla bad kum u MLA ngam lah ban sngap, nga hap ban kren. Ngam suk ban kren khlem ka jingtip, kumta nga la rai ban leit jar jar sha Jaduguda, lem bad lai ngut ki nongthoh khubor, bad nga la lap ïa ka jinglong jingman. Nga wan phai sha Shillong, la pynmih ha ki khubor, ki dur ki dar kiba pang bad nga la ong ban pyrshah ïa kane watla ngan ïap ruh.
Ka UDP ka leh aiu ha kato ka por? Ha kawei ka liang ki ong ngin ïatuid bad u paidbah, hynrei ki pdiang ïa ka Pre-mining Project ban tih Uranium. Kane ka dei ka daw ba ngam ïahap namar ka dei ka seng kaba khlem nongrim.
KJS: Halor ka jingiehnoh jong phi ïa ka HSPDP pat?
Ardent: Ha u snem 2018, ngi don ka jingïatehlok hapdeng ka UDP bad ka HSPDP bad da kawei ka sur kaba ngi pyrta ba ngin ïatreilang bad ngi la thrang ban thaw ïa ka sorkar riewlum ka bym don ki national party, hynrei nga rem noh. Kaba kham sngewsih ka long ba na ka jylla Assam, ka BJP ka wan thaw sorkar sha ka jylla jong ngi.
Ka daw ba nga la poi sah sha Nongkrem ka long hadien ba nga lah ïaleh elekshon; ym kum kiwei kiba wan tang ha ka por elekshon. Kane ka long namar ba nga la kular ïa u paidbah ha u snem 2003. Ki briew ki ong ba phin jied ïa une uba shong wai, lada u jop, shaei phin leit wad? Ka don ka jingsngewrem bad nga wad lad ban thied i jaka bad shna ïing, ban pyndep ïa ka kular ba lada nga jop ne rem ngan shong bad ki paidbah ka Nongkrem.
Hynrei ha u snem 2018, marsien dep pynbna ïa ka result, na Assam ka wan ka BJP ban thaw sorkar shane. Ka long ka bym lah ban pdiang; nga la pyrshang ban pynsngewthuh, balei ngin leh kyrkieh balei ngim bishar shuwa. Lada ka HSPDP ka pynlut por tang shitaïew ban ïakren shuwa ïa ki mat, nga tharai ngan dang neh ha ka HSPDP.
Ngam ju sngewtynnad ban kyntiap seng hynrei ka jingleit kyrshan jong nga ïa ki MDC Congress, ka long ba ha District Council, ki don jingmut ban ïakren party. Nga lah long MDC, nga la long CEM, nga sngewthuh ïa ka jinglong jingman ha District Council.
Ka District Council, kaba don ha ka kyndon jong ka khyrnit ba hynriew ha ka riti synshar jong ka ri kam treikam hapoh ka jylla, namar ka sorkar kam pyntreikam ïa ki kyndon jong ka khyrnit ba hynriew hynrei ka pyntreikam katkum ki kyndon jong ka riti synshar ka Ri India. Kumta ngi donkam ban sngewthuh ïa kaei kaba ngi donkam na ka bynta ka jylla. Ka jingduna ka long ba ngim tyngkhuh shuh bad ka sorkar Assam hynrei ngi tyngkhuh bad ki aiñ ka sorkar India, kumta ngi donkam ki aiñ ban ïada na ka aiñ jong ka sorkar India, na kata ka daw ngi dawa ïa ka article 371 ba kan treikam ha ka jylla jong ngi.
KJS: Hato ka sorkar MDA ka la aimon palat ïa ki sengbhalang kiba la shuh ïakhih man ka por?
Ardent: Ngam ong ba ka jingailad ka sorkar MDA kaba pynlong ïa ki sengbahlang ban ïakhih, hynrei ka dei ka jingbymlerkam jong ka sorkar jylla, kaba pynlong ïa ki sengbhalang ban ïohlad ban ïakhih. Phim lah ban ong ïa ki sengbhalang; wat ïakhih namar ba ki don ka ïa ka hok ban ïakhih bad kane ka dei na ka daw ka jingbymler ban treikam ka sorkar MDA.
Ka aiñ ka long ïa baroh, ka aiñ kam ju treikam tang ïa ki sengbhalang. Phi pynduh ïa ki hok jong ki, phin ong pat wat ïakhih, namar ïa ki ruh la synshar da ka aiñ bad ïa u myntri rangbah ruh kumjuh. Haba ki briew ki kdew ïa kano kano ka kam bamsap, namar ki ïohi ïa ka jingthok jong ka sorkar. Haba ki thok bad ong bym don ka khaiï dewïong, hynrei u paidbah u lap bad ïohi ba ka don kata ka jingkhaiï beaiñ ïa u dewïong. Kane kaba pynlong ïa ki sengbhalang ba kim treh ban pdiang ïa ka kyndon 144 CrPC jong ka sorkar. Lada ka sorkar ka ïaid beit, ki briew ki kloi ban ïaid bad burom ïa ki kyndon, hynrei dei ma ki nyngkong ki bym burom ïa ki kyndon aiñ.
