Na la ka “Shlem Saindur” hapoh i iingwai barit ryngkat ki jingmut jingpyrkhat ba kynrum kynram nga mutdur aiu kan jia ïa ka lawei ka jongngi ki longdien hapoh ka dara jong ka ri Khasi?
Ngam dei u kynja seng bhalang ne u Kynja seng sniew lang ne u riew shah parti (politics) hynrei nga kwah ba ka ri Khasi jongngi kan urlong ne kan wandur ryngkat kata ka kyrteng kumba ki longshuwa manshuwa ki khot “Ka ri tipbriew tipblei” ne ka ri ki Blei. Kaei ka jingmut kaba nga mut ban ïa tei ne pyni lyngba kane ka paper hangne, ba ïa ka ri jongngi la wan buhai shnong da ki bun paid ki khyllah jait kaba la pynsniew dur ïa ka long rynieng jongngi ki Khasi (Tribals) rit paid khatduh mynta ki kyrteng jong ki jaka puta ba bun da ka kyrteng khyllah kiba ngim tip wat ïa ka jingmut jong kata ka ktien hynrei ngi khot bad bud beit namar ngim lah shuh ban pynkylla khasi paka ïa kita. Nuksa hangne ha ri Khasi jongngi la buhai thma pyrshah ïa ki ka thma beh dkhar/khynra mynder da ki seng bhalang shane kan poi ki jop ne ki rem? Ngam tharai shuh ban dang lah ban beh ka daw ka long namar la trai khlieh ïa ngi da ki khyllah jait. Ka kam khaïi pateng (business) hangne ka ri jongngi ka long ba la khlieh da ki khyllah jait ngi ki Khasi pat ngi dei tang ki daju bad ki shakri bapoh tam ha khmat jong ki la katta nga la lap bad iohi da la ki jong ki khmat bad hangne la kyndit bynriew bad peiphang ïa kawei ka ktien kaba u myllung Soso Tham u ong Ha kawei ka sngi sa kylla long ki nong tong um jongno re jongno.
Kine ki dak ba kongsan ba ka ri jongngi kan sa duh sa dam bad sa jah noh na la ka pyrthei haba ïa ka ri jongngi la bat da u khyllah jait ïa “U Thiedsnam” Ngim tip un khet pyndkut ne un leh kumno ngi ap sa tang ïa ka por. Ka ri Khasi ka dei ka ri kaba u Blei u kyrkhu kyrpang hapoh kane ka ri ngi im laitluid ngim don jingkhuslai la ha ka liang ka ioh ka kot (economy) ka mariang ba phylla, ka dustur ba nylla (Culture) ka ri u soh u pai mynta lei sha u Uranium kaba ka sorkar India (India Govt) ka phai ki khmat tang sha ka ri Khasi jongngi ban thaw lad kumno kan ioh lad ba thikna ban khlong mardor ïa utei u marpoh khyndew, ki par ba laiphew jait (natural source) ki don lut ha ka. Kumta ki dohlieh mynshuwa (British Government) ki wan knieh tang namar ka dei ka ri bap da ka spah ka ri ba la kyrkhu kyrpang da u Blei khamtam ïa ka ri Khasi baieid jongngi kaba ha ka juk shai jongngi ki khot ieid da ka ktien phira ne ktien sarong, “The Scotland of the East”
Kum ka jaidbynriew lada ngi dang don kata ka mynsiem pyrkhat pyrdaiñ ïa ka pateng pakit ba sdang sah ba dang wan ngim lah klet shuh ïa ki matta ki longshuwa kum u Tirot Sing Syiem u Kiang Nangbah Babu J.J.M.Nichols Roy kiba la buh ïa ki dak jingkynmaw ha ka pateng bynriew jongngi kaei ba ngin leh khnang ba ngin ym jah rngai noh ne hiar ka jingheh kum ki kynja that ba shit kyrang ka sngi ka dei ïa ngi ruh ba ngin ieng ïaleh ym da ka stieh ka wait ne ka thma hynrei kum kiba lashai ba la ioh ka jingnang ka jingstad ka dei ïa ngi ba ngin long kum kiba stad.
Ban lait na ki kti ka jinglong mraw ha la ka jong ka ri ka kamram ka dei shuwa na la rympei la jong khnang ba ki khyllah jait ne ki bun paid kin ym tyllep ïa ngi ki Khasi rit paid ki durbar shnong kin sdang ka jingstad ban ym ailad ïa ki khyllah jait ba kin ïoh bynta ha ki durbar khasi, nga pynpaw ïa ka jingsngew sarong ïa ka durbar shnong Sarin kaba la pynbna ïa ka riti synshar shnong kaba u khyllah jait um ioh bynta ha ki kam shnong kam permit baroh ki kam ‘Durbar Khasi’ ne ka (Khasi National Durbar) ba kum kane ka rukom leh ka ïada ruh ïa ki kynthei ban ïa shongkha khyllah jait (non-tribal married).
Haei pat kata ka kam pynroi haba ïa ka khyndew ka shyiap la shah knieh lut. Mynta ngin kyndit bynriew noh kum ki paradoh parasnam ka bri u Hynñiewtrep pyrkhat thymmai wat pyrkhat tang ïalade shimet pyrkhat shuwa ïa ka jaka ka puta sa pyrkhat hangno yn leh ïa kita ki kam pynroi. Lada khlem ki jaka ki puta yn ym ioh lad ban pynroi ne leh ïa kita ki Development ha ka roi ka par.
Tienphira: “Sa shisien kin khih ki khlaw sa shisien kin win ki maw” Soso Tham.
J.J.Thongni (Sarin)
