Da ka lynti ba khohruh khohram ym kaba jlih ban poi sha ka thong

Ka Ri bad ka Jaidbynriew ka la ïa kynduh bun ki jingeh bad jingïaleh ha ka jingiaid lynti jong ka ban poi sha ka thong bad ka thong kaba don ha khmat ka long ban...

Kynjatshai

— 8 minutes read
Represent Image

Ka Ri bad ka Jaidbynriew ka la ïa kynduh bun ki jingeh bad jingïaleh ha ka jingiaid lynti jong ka ban poi sha ka thong bad ka thong kaba don ha khmat ka long ban bat ïa jinglong kynrad ne jinglong trai halor ka khyndew ka shyiap ïa kaba U Blei U la pynkhamti ha ngi naduh ki por kulong kumah bad ruh ban bat ïa ka jinglong kyrpang kum ka Jaidbynriew. U syiem Tirot Sing u la hap ban ïaleh thma pyrshah ïa ki shipai ki swar jong ka hima Bilat, ka hima kaba khlaiñ bor bha ha ka pyrthei ha kito ki por. Ki phareng da ki buit shukor ki la ioh ban kem noh ïa u syiem Tirot Sing bad la set byndi ïa u ha ka phatok ha Dhaka haduh ba un da ïap. Wat la ki phareng ki la lah ban teh-mraw ïa ka met jong u syiem Tirot Sing, hynrei kim shym la lah satia ban teh-mraw ïa ka mynsiem jong u.


Haba la tyrwa biang ha u ïa ka khet syiem ha ka Hima Khadsaw-phra hapoh ka jingpyniaid ki phareng, u syiem Tirot Sing u la kyntait bad ki kyntien kiba u la kren “kham lah kaba shong ha ka byndi kum u Syiem ban ïa kaba shong ha ka khet kum u syiem-mraw” ki la sah jingkynmaw junom ha ka history jong ka jingïaleh laitluid ka Ri India.U Woh Kiang Nangbah u dei uwei pat u riewshlur uba la ïaleh thma pyrshah ïa ki shipai phareng ryngkat bad ka kynhun jong u. Ki phareng ki la ioh ban kern noh ïa u na kawei ka krem katba u dang thiah pang bad la rai phasi ïa u. Shuwa ban sdien phasi u la ong “Lada ka khmat jong nga ka phai sha mihngi, ka Ri Jaiñtia kan sa ioh laitluid hadien 100 snem, hynrei lada ka phai shaphang sepngi, ka Ri Jaintia kan shah teh-mraw shirta”.


Haba la phasi ïa u Woh Kiang Nangbah, ka khmat jong u ka la phai shisha sha mihngi bad kane ka la ai jingkyrmen ym tang ïa ka Ri Jaiñtia hynrei ïa ka Ri Khasi Jaintia baroh kawei ba ngin lah ban lait na kano kano ka jingshah teh-mraw. U syiem Bormanik jong ka hima Shillong u dei uwei pat u syiem uba la ïaleh thma pyrshah ïa ki shipai phareng nalor kiwei kiwei pat ki riewshlur kum u Monbhut, U Lorshon Jaraiñ u Khein Kongor bad u Kohlehnoh. Ka Phan Nonglait pat ka dei kawei na ki kynthei khasi kiba la pynpaw ïa ka Jingshlur jong ka ha katei ka thma pyrshah ïa ka sorkar phareng. U Governor ba mynshuwa jong ka jylla Assam, u Shri Jairamdas Doulatram ha ka jingkren ai khublei ha Shillong ha ka 12 May, 1956 u la ong kumne the community which could produce a man like Tirot Sing was sure to rise high in the country” (ka Jaidbynriew kaba la lah ban pynmih ïa u briew kum u Tirot Sing khlem artatien kan kiew sha khlieh ha ka Ri India).


Hadien ba ki syiem khasi ki la ïasoi ïa ka Instrument of Accession, ïa ka Ri Khasi Jaintia la pynïasoh pura bad ka Ri India hynrei ym shym la ai jylla ïa ka la ka jong hynrei la pynïasoh lang pynban bad ka jylla Assam kaba la sdang pat ban synshar donbor bad kaba la thmu ruh ban pvnrung jubor ïa ka ktien Asamia ha ka Ri jong ngi. Kumta la sdang ïa ka jingïakhih Hill State kaba jur bha da ka lynti kaba jai jai naduh ka snem 1960. La pynlong ïa ki hartal (bandh), ki procession bad jingïalang paidbah. Ka la don ruh ka jingshah tied lathi bad shah siat ïap bad pynmynsaw jong bun ngut ki samla. Hadien 12 snem jong ka jingïakhih Hill State, kine ki jaka Ri-Lum jong ka Khasi Jaiñtia bad Garo ki la ioh la ka jong ka jylla ha ka 21 tarik Kyllalyngkot, 1972 bad la tip ïa ka kum ka jylla Meghalaya. Ka Mrs. Indira Gandhi na ka party Congress ka long Myntri Rangbah jong ka Ri India ha katei ka por bad ngi lah ban ong ba dei na ka bynta jong ka ba ki Riewlum Khasi Jaiñtia bad Garo ki la ïoh la ka jong ka jylla. Kane ka dei ruh kawei na ki daw balei ba ka party Congress ka la nang ioh bor ha ka jylla Meghalaya.


Hynrei mynta ngi shem pynban ba dei kane kajuh ka party Congress kaba la wanrah jingma kylla ïa ki Riewlum Khasi Jaintia bad Garo na ka Vote-bank Politics jong ka lane ka jingpynshlur jong ka ïa ki briew ki bym dei hok ban ïoh thep vote bad khamtam ïa ki mynder-ri kiba wan rung be-aiñ na kiwei pat ki Ri ba marjan ban pynrung kyrteng ha ka Electoral Roll khnang ban ioh ïa ka vote jong ki. la kane ka jingwan buhai shnongjong ki, ngi sakhi da la ki jong ki khmat ha kiba bun ki dong jong ka sor Shillong. 50 snem mynshuwa don tang 10-20 tylli ki dukan riewthor ha iewduh, mynta pat phin shem ba ïa ki dukan baroh la bat lut da ki riewthor bad ki dukan khasi ki don sa tang 10-20 tylli (khyndiat eh). Ïa kane ka jingwan rung kyrthep jong ki heh-paid, ngi lah ruh ban sakhi da la ki jong ki khmat lada ngi leit sha Byrnihat, Khliehriat, Shalang, Borsora, Majai bad bun kiwei pat ki jaka.


Ka por ka la dei ba ngin kyndit bynriew noh shuwa ba kan tyllep ka umsaw bad ïa kane ngin pynpaw shai lyngba ki election da kaba jied ïa ki party ne ki nongmihkhmat kiba dang don ka mynsiem ieit-ri bad ka mynsiem ban ieit ïa la ka jong ka jait ka kynja la ka long sha ka Parliament, Dorbar Thaw-aiñ ne Disctrict Council hynrei ban kyntait noh ïa ki men-die-ri bad ïa ki khwan myntoi shimet kiba thong da ka pisa. Baroh kine ki snem ba la leit ngi la jied ban iaid da ka lynti kaba Jlih bad kaba Kylluid bad shim ïa ka election tang kum ka Tamasa ban ïa shad ïa kmen, ïa bam ïa dih sngewbha bad ban die tad noh wat ïa la ka hok thep vote na ka bynta khyndiat ki sbai rupa. Kham bunsien ruh ngi la shu ïa kmen toh-hoh than tang ha ka ioh-ei bad kine kiei kiei ki la pynlong ïa ngi ban ioh ïa ki Nongmihkhmat ki bym salia ban die tad dor ïa la ka Ri bad Jaidbynriew na ka bynta ka jingmyntoi shimet jong ki bad kane ka la buh jingma haduh katta katta ïa ka khyndewka shyiap na ka jingshah klun noh bad ïa ka Jaidbynriew na ka jingshah tyllep noh.


Ka ILP kam dei satia ka issue Politics hynrei ka dei ka issue Jaidbynriew. Ha ka jingïakhih ILP ba la pynlong da ki seng bhalang da ka lynti kaba jai jai da kaba bud ïa ka nuksa u Mahatma Gandhi, ngi iohi ïa i phliah ding ka jingkyrmen namar ba ka mynsiem ieit-ri ka la sdang biang ban suh thied ha ki paradoh parasnam jong ngi bad ïa kane ngi iohi lyngba ki interview ha ki TV ha kaba ki paidbah ki pyni ïa ka jinglong la kloi ban shah shitom na ka bynta ka lawei ba phyrnai jong ki khun ki kti. Don bun ruh kiba la pynpaw ia kane ka jingsngew lyngba ki kotkhubor. Dei tang ka mynsiem ieit-ri kaba lah ban pynioh ha ngi ïa ka Synshar Paidbah kaba shisha, kaba hok bad kaba khuid ïa ka mynsiem ieit-ri ym lah satia lano lano ruh ban thied da ka pisa. Ka myntoi shimet kan duh kan dam noh bad ka len-lade kan sdang ban khie rasong.


Watla ka jingïakhih ka long da ka lynti kaba jai jai hynrei lehse ki don ki khep ha kaba la don ka jingpynjulor ïa ki ïing ki sem bad ki jingdon jingem kumba ka la jia ruh ha ka jingïaleh laitluid jong ka Ri India bad ïa kane dei ban pynrem da baroh. Hynrei kaei kaba isaitmet ha ka jingïakhih ILP ka dei ka jingshim kabu da ki katto katne ki ingkhong shyllang-mat bad bar jylla ym tang ban pynbudnam hynrei ruh ban pharep bymhok ïa ki dkhot jong ki seng bhalang.


Kumba ka paw hi, ka sorkar kam lah satia wat ban khang lad ïa ka jingwan rung be-aiñ jong ki mynder-ri. Kam shym la pyntrei kam pyrkhing ïa ki Infiltration Checkgates, kam shym la wad bad kem ïa ki mynder-ri kiba wan rung be-aiñ kat kum ki kyndon jong ka Foreigners’ Act, 1946. Ïa ki mynder-ri la hap kem pynban da ki seng bhalang ha kiba bun ki khep hynrei ïa kine ruh ym shym la pynshitom (prosecute). Ka sorkar kam pat shym la pyntrei kam ïa ka Work Permit haduh mynta bad ka jingpyntrei kam ïa ka Interstate Migrant (Regulation) Act, 1979 ka shu long tang ban pyndep rukom. lehse lada ka sorkar ka la shim khia ban khang lad shuwa tang ïa ka jingwan rung be-aiñ jong ki mynder-ri ruh, kane ka jingïakhih IlP kan nym don satia. Kumta lada don kano kano ka jingthut ha ka leit ka wan, ka jingduh nong ha ka kamai kajih ne ka jingpynjulor ïa ki jingdon jingem bad ka jingïapeit matdong iwei ïa iwei pat, ka sorkar kan hap ban shim ïa ka jingkitkhlieh.

Da u Bah B.Mukhim