Ngi im ha ki sngi ha kaba ngi iohsngew ba baroh baroh ki ïa ud shaphang jong ka por. Ki ong ba ka por ka la lyngkot palat. Bun ki ïa ong “ym don por, ym don por!”Hato ka long kaba shisha ba ka por ka la lyngkot. Hato ngi ioh satang 23 kynta ha ka shi sngi ne sa tang 20 kynta ha ka shi sngi? Ki riew stad ba dei kheiñ ïa ka jingtyllun jong ka por, ka jingïaid jong ki sngi ki bnai ki aïom bad ki snem kim pat shym la ai satia kata ka jingpynthikna ba ïa ka por la khate noh ha kine ki sngi.
Hato ka lah ban long ba U Blei u ai khambun ka por ha u nongrep ba don sha khapsor bad sha nongkyndong, katba ha ki ba trei kam sorkar kam la jong(business) bad kiwei ki kam ha Shillong bad kiwei ki nongbah u la khate noh ïa ka por. Em kam shym long kumta. U Nongkhrong ba shu ap beit tang na ka jinglehisnei jong ki briew bad u nongkhaïi ba heh spah ki ïoh mar katjuh ka por Hynrei balei pat baroh baroh ki ïa ud?
Ka long kaba shisha ba ka jingbunkam ka pynlong ba ngin ym sngew dap por satia. Lada long kaba lah donkam shuh shuh ban ioh na ka 24 kynta sha ka 28 kynta ha ka shi sngi. Don kiba namar ka jingbym lah pyndep ïa ki kam, ki la hap khate noh ïa ka por thiah ne ba ngin hap khie noh kham step ban ïa kaba ju khie. Hynrei ym lah ban len ba don ki briew kiba shu bunkam tang ha kaba ud bunkam, ynda la kheiñ bha , peit bha aiu ki la leh ha ka sngi, ym don ei ei kaba ki la trei tam na kaba ki ju leh, hynrei kaba sngewsih ka long ba ïa kaei kaba kiwei ki lah ban leh ki pat ki khlem lah ban leh, kaba ki leh tam ma ki dei tang ka ud bunkam. Ym lah ban len ba don shisha ki katto katne ki briew kiba namar ka jingtbit, jinglong hok la tynrong kham bun ka kam ha ki ban ïa kiwei pat, namar lada shaniah kiwei pat ki riew ud bunkam ka kam kan sah. Kiba kum kine ki briew ki hap ban mih dang step, ki hap sah kham slem ha ophis namar ba kim lah ban pyndep ïa ka kam tang kat ha ka por trei ba la buh, hynrei kiba kum kine ñiar eh, khyndiat eh. Hynrei kiba bun ki dei tang ki riew ud bunkam, kiba poi slem sha ki ophis, haba ong ophis kam mut tang ïa kiba trei ophis sorkar, hynrei kiba trei ruh ha ki ophis jong ki seng(private company), balang bad sengtrei mon sngewbha(NGO), haba la poi slem ki ud beit ba bunkam palat ha ïing, ba dheng kali (traffic jam), ba leh shitom i khun. Ka lah ban long ba man ka sngi dheng kali, leh shitom, leh shitmet i khun.
Lada ka jingshit ka iaineh sah da ki bun sngi bun taiew bun bnai ka la dei ka khieshoh rih (malaria). Hap phah peit thikna, phah sumar bniah (blood test). Lada dei ba shitom shisha kumta tang shu neh jingshit ar sngi ym don pyrthei shuh, hynrei ba dei ka jingpang thok, jingpangdarapjot ïa ka jingpoi slem, namar kata ym donkam beh dawai kyrkieh. Ki khun kin ym pang kumno haba ki kmie ki la dep ong jan man la ka sngi ba leh shit met, leh shitom ki khun.
Kaba kim ju kham poi slem ki briew ka dei sha skul ki khun, namar ba tieng ïoh shah pynshitom ki khun, kata ha ki skul kiba pyrkhing bha ïa ka por. Ha ka por buh skul khun, ym ju don jingpang, kumba nga ju kren danda ïa i kurim,mynstep por khie thiah mynstep ban pynbiang ïa ki jingdonkam ki khun ym don por ban pang. Ki briew sha jingïaseng, sha ophis ym lei lei da poi slem namar ym don jingpynshitom. Ki shim kabu ïa ka jingjemnud jong ki ophisar jong kiba halor. Kaba kham sniew shuh ka long ba ïa uba pyrkhing ki ong uba sniew, ïa uba ai lad beit ban leh katba mon ki ong uba bha.
Hato U Blei u ïa mynjur ïa kata? Kumba la ong haneng, ba ïa ka por hi la ai dap biang ha uwei pa kawei, mar 24 kynta ha ka shi sngi. Ba ngin lah ban pyndep ïa ka kamram sha U Blei, sha ophis ba ngi trei, sha ki ba ha ïing ha sem bad sha ki para marjan, ka donkam ba ngin bate ïa ka por ne ha kiwei pat ki kyntien ban shna ïa ka por. Ngim dei ban ong ym don por, ngi ban shna por. Namar kata haba don ba ong, ba ki donkam ban ïa kynduh, ban ïa syllok, ban leit peit nongpang, ngi hap ban ong, ngin pyllait por khnang, ym ban ong ym don por.Ngi donkam ban pyndonkam hok ïa ki kabu (ka por ba la ai ha ngi), namar ngi im ha ki sngi kiba sniew. Ki don shibun kiei kiei kiba lah ban lute noh ïa ka por ka jong ngi, khnang ban pynpep pat ïa ngi ban lah ban pyndep hok ïa kata kaba dei hok ban pyndep ne leh. Ka ktien ka jong U Blei ka ong:
“To khmih thuh kumno phi iaid, ym kum ki bym stad, hynrei kum kiba stad; da kaba siewspah ïa ka por naba kine ki sngi ki long kiba sniew” (Ephesos 5:15)
Da u K.Neldarson Sohkhlet
