Ka Akor ka dei ka sap tynrai kaba ithuh ïa la u para briew bad ban nang ban ia burom mar kylliang. Ka Akor ka don ha man la uwei pa uwei u briew la ka long ka akor kaba bha ne kaba sniew. Lah ruh ban ong ba ka akor ka dei ka sap tip briew tip Blei bad la kha ïa u briew ryngkat bad ka sap jong ka buit ka akor. Dei kane ka sap kaba pyniapher ïa u briew na u mrad, lane, na ka longbriew sha ka longmrad, kaba kyntiew sha ka kyrdan kaba ha jrong, halor ïa ki jingthaw bad ka jingpynlong baroh. Ka sap jong ka jingtip ïa u Blei bad ïa u briew ka wanrah ïa ka jingsngewthuh bynriew ban nang ban ïa burom para briew, ha kata ka rukom ban ym ïa pynmong iwei ïa iwei pat, la ha ki ktien ne wat ha ki kam ruh. Ki briew kiba la kiew kham shajrong ha ka pyrkhat ka pyrdaiñ, ha ka bor sngewthuh bad ha ka longbriew man briew, ki nang ban ñiewkor ïa ka burom ka akor. Ki iaroh bad ai burom ïa ki riewdonakor hynrei ki kynshi, kyni bad kyniw ïa ki riew khlem akor.
Ka jaid bynriew Khasi ka dei ka jaid bynriew riewshai ha ka buit ka akor. Kum ka jaid bynriew ka don la ka jingstad bad la ka jong ka jingshai tynrai, kaba lah ban sngewthuh shai ïa ka kyrdan longbriew man briew ha ka pyrthei. Ka nang ban buh dor ïa ka akor ka burom bad ban ñiewkor ïa kiwei de ki jinglong babha. Kumta, ngi shem ba don shibun ki ktien sneng bad ki jinghikai kiba ia dei bad kane ka phang, ïa kiba ngi lah ban kdew hangne, u Khasi u hikai: Ba ngi dei ban ieid ïalade bad ban burom ïa kiwei, ban im bad ban long kiba tip briew tip Blei. nangta u ong ruh “Ka akor kaba tam” bad u hikai ban kren da thew, leh da thew, iaid ieng da thew, wat ha ka bam ka dih ne ka sait ka khlieng bad ka kup ka sem baroh.
U Khasi u hikai ba dei ban da leh donakor. Khlem da ïa kren ia kiba bun bah ki jinghikai babha shaphang ka akor, hynrei tang na kitei khyndiat ba la ong haneng, lah ban sngewthuh ba ka jaidbynriew khasi ka long kaba don shisha la ka jingshai bad ka bor sngewthuh kaba biang shaphang ka longbriew manbriew, ban tip ïa ka burom bad ban don ka akor.
Ïa ka akor Khasi lane ïa ka jingdonakor u Khasi lah ban sngewthuh da ka jingiohi bad ka jingpeit thuh jong kiwei pat ki jaid bynriew. U Phareng, kum u jaidbynriew riewshai, u ïaroh shibun bad u pyrto shibun ïa u khasi namar ki akor babha jong u. U ieit bad burom ïa ki khasi haba u shem ba ki long kiba donakor, naduh ba u poi nyngkong hangne ha ri jong ngi. Nalor u phareng, kiwei kiwei ki jaidbynriew kiba la shem bad iohi, ki iaroh bad ai burom shibun ïa ka akor khasi.
Ka jinghiar dor noh jong ka akor khasi:
Ka long kaei kaei kaba sngewjew bad sngewdiaw ban ong ba kumba ka paw mynta, ka akor khasi ka la hiar shibun na kaba ju long mynshuwa. Kumban shu kdew khyndiat ïa ki kiba paw, lah ban ong ba ha kane ka juk, ki khynnah kim khein ne niew burom shuh ïa ki rangbah ha kiei kiei baroh. Kumba ka dei ban long. Ki khun kim da salia shuh ban burom bad kohnguh ia la ki kmie ki kpa, wat lada kim da nud ban ieng mardor. Ki khynnah skul kim shym da don shuh ka jingtieng burom ïa la ki nonghikai, kumba ka dei ban long. Ha ka iaid ka ieng, ha ka leit ka wan, lah ban iohi ïa ki jingiaid bad jingleh ba khlemakor bad iohsngew ïa ki ktien khlemakor, kine kiei kiei ki pynpaw ba ka akor jong ngi ka la hiar. Ka jingphyrnai jong ka akor Khasi ha ki por ba la leit noh kaba syriem kum ka jingphyrnai u bnai ha sahit bneng ka la sdang ban lip rong noh, bad kylla jngut bad ban bam hynroh kane ka shat ïa ka syrngiew kaa dum ha ka lawei jong ka akor Khasi. Hooid, ka snap mynta bad ka hiar haduh ha ngi, hynrei ka jingbam hynroh kaba la pynjngut ïa ka, ka paw ha ki liang baroh jong ka um ka khih, ka shong ka sah jong ngi u khun khasi. Ym lah ban len ba don ka jingud bad ka jingkren bynniaw shaphang kane ha kylleng ka ri Khasi. Haba ka syrngiew kaba kum kane ka wan ban shat hakhmat, lehse, dei ban don ki daw. Kumta hangne ngan wanrah katto katne ki mat kiba pynlong ïa ka akor khasi ba kan hiar dor noh, bad kita ki lah ban long ba lehse dei lyngba:
1. Ki longïing: Ki rympei ïing ki dei ki tyllong bad ki tynrai bah jong ka jingsaiñdur ïa ka longbriew manbriew, kynthup ïa ka akor hi. Wei ba la bakla nangne, la poi sha khlaw. Kumta lah ban ong ba ka daw ba kongsan jong ki jingbam hynroh ka akor jong ngi, ka dei ka jingsynjor ki rympei ïing jong ngi, kata lyngba ka longkmie kumba ngi shem ha ka jingphawer u Babu Soso Tham ba u ong kumne:
“Ei ba hikai ba ai thylliej,
Ka ktien, ka sngi, u bnai ban ieid;
Ban duwai ruh naduh dang bieit,
I mei jong nga”.
Lehse ki longkmie jong ngi ki la kum leh sting ban hikai ban ïalam ïa la ki khun ha ka lynti ka akor bad ban bsa ban pjiah ïa ki da ki jingmut jingpyrkhat babha. Haba kiei kiei kiba bha kim ioh jaka ha ka dohnud briew naduh dang rit, khlem artatien kaba sniew ka ioh rung bad suhthied hangta.
2. Ki Skul: Ki skul ki long kawei pat ka shlem jingsaiñdur ïa u briew ha ka jinglong jingim bad ha ka akor ka burom. Hangne ruh imat la don ka jingleh klet ban hikai shaphang ka akor, bad la shu ïabeh tang ha ka liang jong ka jingpule ki bor ka sorkar. Ki bor pyniaid ïa ki skul bapher bapher bad ki longkmie longkpa baroh ki ïa kren bad ïa beh tang ïa ka jingpule bad ka jingnang jingstad, hynrei ia ka akor bad ia kiwei ki jinglong babha ym shym la don shuh ka jingñiewkor, pynban ka jingduna ha ka liang ka akor ka dei ka jingduna bakhraw ha ka jingnang jingstad.
3. Ki bor kiba nabar: Ngi im ha ka juk ba ka jingstad saian ka la roi la kiew shibun. Kane ka pynsted ban rah ïa ki jingtip bad jingiohi ha ki dur shaphang ki rukom im, rukom leh jong ki jaid bynriew bapher bapher ha ka pyrthei lyngba ki radio, television, kotkhubor, nobel, ki cinema ki video bapher bapher bad ruh lyngba ki internet. Kine kiei kiei khamtam kito kiba na ri sepngi ki ktah shibun ban pynjngut ïa ka akor tynrai jong ngi.
4. Ka juk tynneng: Kum ka jaidbynriew, ngi im mynta ha ka juk jong ka jingnang jingstad, kumba la ong haneng bad imat kane ka ring ïa ngi ba ngin ïa beh tynneng ïa kiei kiei kiba ïa dei bad ki jong kiwei pat ki jaidbynriew, kynthup ïa ka akor. Lehse ngi sngew ba ka long kaba stad ban ïa tynneng ia kiwei bad ngi sngewbieij ban iai bat ïa la ka jong. Dei hangne ba ngi hiar ha kiba bun ki liang, ym tang ha ka liang ka sap ka akor. Kane ka phalang ïa ka jinglong ka jaid bynriew bad ka shat ïa ka dak jong ka jingjngut ha ka lawei jong ka.Ban hiar na ka kyrdan ba ngi la kiew, ka long kaba sngewtohmet katta katta, u paid khasi u la nang kiew ha ka kyrdan ka jingnang jingstad. Ha ka jingshisha u la dei ruh ban kiew ha ka liang ka buit ka akor, pynban kam shym long kumta. Kane ka la dei ban pynkyndit bynriew ïa u paid khasi shi tyllup ka ri ban khyllie pat ïalade na kata ka jinghiar bad ban ïaleh ban kiew biang sha ka kyrdan jong ka akor kaba ngi la don mynshwa.Kane ka shong shibun ha ka longïing ne rympei ïing, ki skul bad ki jaka hikai, ki seng bhalang, ki bor sorkar bad ha iwei pa iwei kiba hapoh jong ka imlang sahlang ha ki shnong, ki hima bad ka ri hi baroh kawei ban ïatreilang ha kaba hikai bad ïalam ïa ki ba rit ba kin san ha ka lynti jong ka akor babha. Ngim dei ban shah ba ka akor jong ngi kan sep bad jah noh shapoh badum ha ka jingbam hynroh, hynrei sa shisien kan phyrnai bad tyngshaiñ biang khrek.
Da ka Kong Rympei Lyngdoh Nongum
