Khnang ban dang buddien shuh shuh ïa ki kyndon tehlakam ha la ki bynta bynta, la khmih lynti ba ki paidbah paidsan, ki kynrem lyndan, ki kher ki mer bad ki simpah simsong kin shim bynta lem ha kano kano ka rukom kum ban ïasnoh kti lang ha kane ka jingthmu ban pynwan sha ka ktien kmie lajong, ka ktien Khasi da ka ba kynthup ïa ki ktien shnong na ki thaiñ bapher bapher ha kylleng ki raidbah (district) Rilum Khasi bad Jaiñtia da ka ba buh jingmut ba ka ktien pdeng ba la pdiang salonsar ha ka ktien Sohra kan long ka tynrai ktien bad ki tyllong ktien pat ki lah ban dang synñiang shuh shuh na ki ktien shnong ki ba na satlak ka Bri Hynñiewtrep ha ba shem ba ki kham kynsai, kham khia jingmut bad kham snah ha ka rukom kren, thoh bad pule ïa ki kyntien. Kumta yn ïa bteng biang ïa ki kyndon tehlakam jong ka Nongmuna Thup-adong Kyntokam ki ba dang bud dien kumne harum:
I. Jingïalang
1. Ki seng saiñpyrthei ne ki kyrtong ki dei ban pyntip sha ki bor pulit shnong ïa ka jaka bad ka por jong kano kano ka jingïalang ba la thmu pynlong ha ka por ba biang khnang ba lah ban pynkhreh ki pulit na ka bynta ban ryntih ka ïaid ka ïeng ki kali bad ban teh lakam ïa ka suk ka saiñ.
2. Ki seng saiñpyrthei ne ki kyrtong ki dei ban peitngor shwa ïa kino kino ki kyndon ba la jiari ne kyndon mana ba la hukum ha ka jaka ba thmu ban pynlong jingïalang la ki dang treikam ba yn bud pyrkhing. Lada donkam ban lait na kum kata ka hukum, dei ban pan jingbit bad kamtrai ha ka por ba biang.
3. Lada ïa ka jingbit ne ka syrnot-aibor la dei ban kamtrai na ka bynta ban pyndonkam ki korsawa ne kino kino ki lad ba ïadei bad ka jingthmu pynlong jingïalang, Ki seng saiñpyrthei ne ki kyrtong ki dei ban pan jingbit na ki iktiar ba deihok kham hashwa bad kamtrai ïa kita ki jingbit bad syrnot-aibor.
4. Ki nongpynïaid ba wer jingïalang ki dei ban wad jingïarap na ki pulit ba tipkamram na ka bynta ban teh lakam ïa ki briew ba pyrshang thaw kulmar. Ki nongpynïaid kim dei ban shimti da lade ban khang pyrshah kum ïa kita ki jait briew.
II. Ïaidpaidbah
1. Ki seng saiñpyrthei ne ki kyrtong ki ba pynkhreh ïa ka ïaidpaidbah ki dei ban rai ha shwa ïa ka por bad ka jaka ban sdang lum paid na ka bynta ka ïaidpaidbah, ka syrwet lynti ka ban bud dien bad ka por bad jaka ha ka ban wai ka ïaidpaidbah. La mana ban ym kynriah lynti ha ka kamteilang (programme).
2. Ki nongpynkhreh ki dei ban pyntip lypa ha ki shlem-iktiar (authorities) pulit shnong (local police- ka ktien pulit ruh ka dei ka ktien ïapan ka ba biang ban pyndonkam ha ka thoh ka tar) shaphang ka kamteilang khnang ba kin lah ban pynkhreh ïa baroh ka ba donkam.
3. Ki nongpynkhreh ki dei ban peitngor shwa ïa kino kino ki kyndon ba la jiari ne kyndon mana ba la hukum ha ka jaka ba thmu ban ïaidpaidbah lyngba la ki dang treikam ba yn bud pyrkhing lait noh lada la pyllait na kata ka hukum da ki bor ba la ibit ka sorkar.
Kano kano ka aiñria (regulation) ne aiñmana (restriction) la dei ban phikir ban buddien sani.
4. Ki nongpynkhreh ki dei ban bud kyndon lypa na ka bynta ban pynbiang ka lynti ïaidpaidbah, khnang ban ym dheng ne thut ka ïaid ka ïeng. Lada ka ïaidpaidbah ka long ka ba jlan palat, la dei ban pynkhreh ha la ki bhah ba la mang ka jingjngai babiang, khnang ban sukjai (convenient) manla ka khep waiteng (interval), khamtam ha ki lad ba ka ïaidpaidbah ka dei ban sam lyngba ki sdad surok (road junction), ki samlyngba (passage) ba shah ang dheng lah ban pyllait ha la ki kynhun khnang ban kiar na ka ba thyngngian palat pud.
5. Ïa ka ïaidpaidbah dei ban jiari aiñria da ka ba ïaid sha ka liang kamon jong ka surok katba lah bad ka rukom pynïaid bad kdewnia jong ki pulit la dei ban bud pyrkhing kat ba lah.
6. Lada ar ne palat ïa kata na ki seng saiñpyrthei ne kyrtong ki ba la thmu ban ïaidpaidbah na kajuh ka lynti lane shibynta na kata ha kajuh ka por, ki nongpynkhreh ki dei ban long thikna ban ïashem lypa bad ban rai halor ki thew-antad ba dei ban shim khnang ba ka ïaidpaidbah kan ym pakhuh markynti ne pynthut ïa ka ïaid ka ïeng. Ka lad jingïarap jong ki pulit dei ban pdiang na ka bynta ban poi ha ka jingpynïaid ba ïahun lang. Na ka bynta kata ka jingthmu ki seng ki dei ban ïashem kloi lan bad ki pulit katlah katïai.
7. Ki seng saiñpyrthei ne ki kyrtong ki dei ban adkar katlah katïai ha ka ba ïadei bad ki paid baïaid paidbah ha leh ïoh ki rah ki tiar ki tar ki ba lah ban pyndonkam bakla da ki riewkai kham tam ha ka khyllipmat ba dang shongshit palat.
8. Ban rah tyngshop da ka ba thmu ban mihpli ïa ki dkhot jong kiwei pat ki seng saiñpyrthei lane ki nongïalam jong ki, ban thang ïa kita ki tyngshop ha jaka paidbah lane kum kita ki rukom pynkhihwin kim dei ban takhuh da kano kano ka seng saiñpyrthei ne ki kyrtong.
Kane haneng ka long shi bynta jong ka Nongmuna Thup-adong Kyntokam na ka bynta ban teh lakam ïa ki seng saiñpyrthei bad kyrtong ha ka ba korbar ïa ka kam jied-lamkhmat sha ka dorbar thawaiñ ha jylla. Ki bynta ba bud na ki kyndon katkum ka dulir tehlakam jong ka Kliar-iktiar Jied-lamkhmat kin dang bteng ha ka sienmih ka ba bud, bad kine ki long katkum ba la kubur bad aibor da u Bah Frederick Roy Kharkongor, Kherrangbah Kliar-iktiar Jiedlamkhmat jong ka Sorkar Jylla na ka bynta ban myntoi ki paidbah salonsar ha ka imlang sahlang.
Da i Raphael Warjri
