La kylli ïa uwei u nongïalam jong kawei ka ri kaba donnam, kaei ka jingdonkam kaba ha khmatduh kaba phi iohi ba ka ri jong phi ka donkam ha kum kane ka por? U jubab da kaba ong, ka long ka jingdonkam kaba baroh ka ri jong ka pyrthei ka khmihlynti. Ki don artylli kiei kiei u ong, kaba nyngkong ka long kaba ïa dei bad ki nongïalam bad kaba ar pat ka long bad ki samla. Ka ri ka donkam ïa ki nongïalam kiba lah ban kit ïa ka lyngkor kaba la bynshet ha ki bad ki samla ki kwah ban iohi ïa ki nongïalam kiba lah ban long ka nuksa na ka bynta jong ki. Lada ngi bakla ban shim ïa ka rai ha kine ki ar tylli ki bynta kaba donkam, kan ym don kano kano pat ka jingkyrmen na ka bynta ka ri bad ka jaitbynriew.
Ki por bad ki sngi ki la nang iaid bad kam slem shuh ïa ngi ba ngin ioh pat sa kawei ka lad ban shim ka rai na ka bynta ka ri bad jaitbynriew. Nga tharai kane ka rai kaba ngin shim mynta kan long kaba donkam haduh katta katta ha kaba iadei bad ka jingkiew bad jinghiar ka jaitbynriew. Hynrei ka jingkylli pat kaba mih ha kine ki sngi na kiba bun ka long, ngin jied pat ki briew kiba kumno? Uwei hadien uwei ki long kumjuh bad kam don satia kano kano ka jingïapher halor ki nongïalam jong ngi. La jan baroh ki la kylla long tang ka ktien ha ka lyer, kiba la pyntriem ïalade kumno ban kren bad ring ïa ki briew tang ha ka jingsngew bad ka jingmutdur, ym da ka jingmut jingpyrkhat kaba janai. Ka long keiñ kaba shisha haba ki ioh ban ring bad bat ia ka jingmut dur jong kiba bun, ki ioh keiñ ïa ki. Ka long kaba eh shisha ban ioh ka jingshaniah hadien bun snem ki jingduh jingkyrmen. Ha ka jingpeit jong nga, nga shem ba kane ka long kaba shisha, lada ngim ioh ïa ki briew kiba lah ban iohi ïa ka jingithuhpaw ïa ka lawei ka ri, ka ri bad ka jaitbynriew kan duh noh.
Nga ngeit ba ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi ka donkam ïa ka jingkylla ha kaba ïa dei bad ka rukom jied nongialam. Ha ka jingpeit jong nga, kaba hakhmat kam dei ban shong ha ka jingdon spah, jingstad ne kaei kaba ki la iaid lyngba ha ka kam bad ngam mut ban ong ba ka spah bad ka jingstad ka long ka bym donkam, hynrei kaba hakhmat duh ka dei ban long ia u/ka ban don ka mynsiem kaba khia bad kaba don ka jingkitkhlieh na ka bynta ka ri bad ka jaitbynriew bad hadien ki bud kein sa kiwei pat ki jingdonkam.
Ka jingkylli pat kaba mih na kane ka long, baroh shi katta ngi la ïa kyrshan ia ki nongïalam kiba ong ba ki don ka jingkitkhlieh bad ka jingieit ïa ka ri bad ka jaitbynriew, hynrei ki soh kiba ki pynmih kim long shisha kiba ai mynsiem ïa kiba bun? Nga tharai ka long kaba eh ban tip ïa ka jinglong jong ki briew kiba ngi jied, hynrei kawei ka kamram kaba ngi donkam ban leh ka long ba ngin wad bad khmih ïa ki ha shuwa ban jied bad kam long da shisha kaba eh lada ngi trei shitom bad shim ka jingkitkhlieh kyndiat na ka liang ka jong ngi ha kaba ïa dei bad kane, ban ïa kaba shu jied ne bud kat shaba beh ka lyer.
Shim kum ïa kane kawei nuksa, ki don ki briew jong ngi kiba long ki nongkyrshan jong ka seng ba na rithor, ki pynpaw ha ki kot khubor ïa ka jinglah jong kane ka seng ha ki kam pynroi jong ka. Nga sngewtynnad ban iohi ba ki don shisha kata ka mynsiem kaba rhem ban ioh ïa kata ka roi ka par ha ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi, tangba nga hap ban ong ba khlem kane ka seng na ri thor ruh ngi lah ban kyntiew ïa ka ioh ka kot, ka roi ka par ha ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi.Nga lah ban ong ba, wat lada ka ri Amerika, Bilat bad kiwei kiwei ki ri kiba riewspah kin wan ban bei tyngka bad pyrshang ban iarap ban kyntiew ïa ka ioh ka kot ha ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi, ngim ym long kiba seisoh lano lano ruh lada ngim lah ban sngewthuh ïa kane kawei ka jingshisha ba kam dei kaei kaei kaba shabar kaba donkam ïa ka jingkylla hynrei ka dei kaba hapoh u briew kaba donkam ïa ka jingkylla.
Nga ngeit baroh ngi la iohsngew ïa ki jingkren jong ki katto katne ki nongïalam jong ngi kiba ong ba, “ Kan eh aiu ïa nga ban pynkylla ïa ka Shillong kum ka ri Switzerland ne kum ka Times Square.” Kane ka pynpaw ba ka daw hangne kam dei satia ka pisa, ka jingstad ne kaei kaba ki lah iaid lyngba ha ka kam hynrei kane ka pynpaw ba ka don sa kaei kaei kaba kham jylliew ban ïa ka pisa, ka jingstad bad kaei kaba ki lah iaid lyngba ha ki kam baroh kiba ki trei. Kaei ba nga kwah ban ong ka long ba, hooid ka long shisha ka kam kaba lah ïa ngi ban pynduh ïa ka jingbam sap kaba la ngam jyrsieh bad ki jingsniew kiba ngi iohi ha ka imlang sahlang jong ngi bad wat ban kyntiew ïa ka ioh ka kot, hynrei ngim dei ban klet pat ba katba ki tnat treikam jong ngi ha ka imlang sahlang kiba bapher bapher ki dang pyniaid hi da u briew uba dap da ki jingduna bad uba kynriang, un iai pyrshang katba lah ban pyntreikam ïa ki kam bamsap jong u ha ka rukomtreikam kaba thymmai.
Haba kumta don jingmyntoi aiu ha kaba pyrshang ban wanrah ïa ka jingkylla ha ka imlang sahlang? Ngi tip ba ka jingeh kaba ngi ïa kynduh kam long kaba shabar, hynrei hapoh kaba long ka tynrai bad nangne mih ki soh kiba ngi iohi bad kiba paw ha ka imlang sahlang kaba ngi don. Kane ka paw shai ba ngin nym lah ban leh eiei ban wanrah ia ka jingkylla. Ngam mut ba ngim dei ban pyrkhat shuh shaphang ka jingkylla kaba ngi kwah ban iohi, hynrei ngi dei ban pyrkhat bad nang pyrkhat jylliew halor ka jingpyrshang ban wallam ïa ka jingkylla ha ka imlang sahlang bad ha ka synshar khadar. Kaei kaba nga kwah ban ong ka long ba, kine ki jingpyrkhat jong ngi baroh ki long tang ha ka jingmutdur lada ngim sngewthuh ba dei tang ka mynsiem briew kaba shimet shimet kaba shlur bad ka bym arsap ne bishni kaba lah ban pynlong bad wallam ïa ka jingkylla.
Namarkata, lada ngi don ïa kane ka jingsngewthuh ba ka jingeh kaba ngi ïa kynduh kam dei kaba shabar, hynrei ka dei kaba hapoh u briew bad jin da ngi la tip ia kane ka jingshisha ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi kan jin da la lait na ki jingeh kiba bun kiba ka mad mynta.Ka jingiakhun kaba ngi ïa khun mynta kum ka jaitbynriew ka long ka jingïakhun kaba ha ki jingmut jingpyrkhat. Namar ba baroh ki sdang nangne bad dei nangne keiñ ki pynlong ïa ngi kumno ban pyrkhat bad ban peit ïa ka pyrthei kaba ngi im. Ka kamram jong ngi kum ka jaitbynriew kaba ngi dei ban leh ka long ban pyrkhat. Ka jingeh ba ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi ka ïa kynduh ha kine ki sngi ka long kaba shisha bad bun napdeng jong ngi ngim shim wat tang ïa ka por ban pyrkhat. Ngi la shu ia bud kat shaba ka beh ka lyer, don tang katto katne kiba shim ïa ka por ban pyrkhat ha kaba ïa dei bad ka jingim kaba shimet, ka imlang sahlang bad ka ri bad ka jaitbynriew hi baroh kawei. Ka long kaba donkam ïa ngi ban hikai ïalade bad ïa kiwei ruh kumno ban pyrkhat da ka jingmut jingpyrkhat kaba janai ha kaei kaei kaba ngi rai, khamtam ha kaba ïa dei bad ka im ka iap jong ka jaitbynriew. Ka long kaba sngewsih ban iohsngew ha kine ki sngi ym tang ki bym nang bym stad kiba don ïa kane ka jingmut, hynrei wat ïa kiba ba nang ba stad ruh kumjuh, ki ong ba ngan ai beit ka jingkyrshan sha uno uno u nongïalam uba lah ban ai pisa ïa nga. Katba ngi dang don ïa kane ka mynsiem kumno ban pynhun ïalade bad ïa la ka jong ka ïing ka sem, ngin ym lah da lei lei ruh ban iaid shaphrang kum ka jaitbynriew.
Haba peit ïa ki jingeh ba ka jaitbynriew ka ïa kynduh ka long shisha kaba eh ban batai, ka jingshah nion bein kiba sah ha ki jaka khappud, ka jingbym ioh kam ioh jam, ka ILP, ka jingpyrshang ban wanrah lynti rel, ka jingtuid ki briew ba na bar, ka issue halor uranium, ka jingkiew ha ka jingkhaïi bad dih drok bad kiwei kiwei de. Kane ka lah ban urlong tang lada ngi ioh ki nongïalam kiba peit jngai bad kiba don ka jingithuhpaw ïa ka lawei jong ka ri, lem kumta kan shem jynjar ïa ngi katba ngi dang jam shakhmat.
Nga iakynduh shibun ki briew kiba pynpaw ka jingbitar haba ki iohi ïa ka jinglong jong ka ri bad ka jaitbynriew, hynrei bunsien ki kut tang ha ka jingïakren. Kane ka long kaba sngewsih, namar bun na ngi, ngi kren shaphang ka jingeh bad ka jingsniew kaba ngi iohi ha ka imlang sahlang bad ngi pyrkhat ba ka daw ka long ba ka pyrthei ka la sniew palat, hynrei ngim ju pyrkhat ba ka daw ka dei ma ngi ki briew ba bha ki bym shym la leh eiei na ka bynta kine kiei kiei baroh kiba ngi iohi.Ngi donkam shisha ki riewshlur ha ka por jong ngi mynta kiba lah ban ïa said na ka bynta ka jaitbynriew hi baroh kawei.
Ngi donkam shibun ki Tirot Sing kiba long ki khlawait, ym da kaba pyndonkam da ka wait ne ka ryntieh, hynrei kiba nep ha ki jingmut jingpyrkhat bad kiba lah ban ïasaid ïa ka khia ka shon jong ka jaitbynriew hi baroh kawei. Ngi iohi na kiba bun ki nongïalam jong ngi kiba mynta ki long da shisha kiba la iaw ha ka rta, hynrei ha ka jingmut jingpyrkhat pat ki dang long shisha kiba khynnah bad ki bym skhem ha ka pyrkhat pyrdaiñ. Ngi donkam ruh ban pynthymmai ïa ka jingmut jingpyrkhat ha kaba ïa dei bad ka rukom peit jong ngi ïa la ka jong ka ri bad ka jaitbynriew. Tang ki ktien jingduh jingkyrmen suda haba peit ïa la ka jong ka jaitbynriew bad ka jingong ka mih na ka por sha ka por kum kane, kumba ka kmie u Tirot Sing ka die ïa la u khun, kumta ma ngi ngin die iwei hadien iwei bad ngi ong ba ka dei ka raibi kaba hiar pateng. Nga tharai kane kam dei satia ka raibi, hynrei ka dei ka rukom pyrkhat jong ngi, namar kaei kaba ngi pyrkhat, ka ri jong ngi ruh kumta hi kan long.
Ka long kaba donkam haduh katta katta kaei kaba ngi pyrkhat, namar nangne mih kein ki soh kiba thiang bad kiba kthang ïa ka ri bad ka jaitbynriew jong ngi. Namar kaei kaba ngi peit bad kren ka ktah shibun la ka long ka jingim shimet, ka imlang sahlang bad ka ri bad ka jaitbynriew hi baroh kawei.Kano kata ka ri bad jaitbynriew kaba stad bad kaba shemphang? Ka ri bad ka jaitbynriew kaba stad bad kaba shemphang ka long, ka ri kaba ai ïa ka jingshngaiñ bad ka jingïada na ka bynta ki ban dang wan.Kino kino ki bym shym la shahshkor ban ioh ïa ka jinghikai na ka por kaba la leit, kin poi ban leh biang ïa kajuh ka jingbakla.
Da u Badapjied Kurkalang
