Ka UCC kum u khwai bun pnat

Ka Sorkar District Council kaba ïalam mynta da u Bah Pyniaid Sing Syiem CEM ka NPP ka la ïathir bha halor kane ka mat UCC hapoh Ing Dorbar ha ka taïew ba la dep, khamtam...

Kynjatshai

— 6 minutes read
Representational image
Representational image

Ka Sorkar District Council kaba ïalam mynta da u Bah Pyniaid Sing Syiem CEM ka NPP ka la ïathir bha halor kane ka mat UCC hapoh Ing Dorbar ha ka taïew ba la dep, khamtam ba ki jingjia ba shyrkhei ha Manipur ki la pur kylleng, kynthup shaduh Sor Shillong bad sha kiwei ki bynta ka jylla.

Ka UCC (Uniform Civil Code) lane kata ka ‘ThupkiAinkyllum’ ba ki paidbah ka Riki hap ban bud, kaba la ïatai bha ha kine ki khyndiat por, kadei kaba ka Sorkar India kaba pynïaid mynta da ka Seng BJP jong u Prime Minister Narendra Modi bad u Home Minister Amit Shah, ka thmu ban pynjari ïaka ha ka ri India baroh kawei.

Ïa kane ka UCC, kadei kaba la mang hi hapoh ka Article 44 jong ka Constitution of India naduh ba sdang, hynrei ym pat ju don kano kano ka Sorkar ka ban pyntreikam ïa kane ka thup UCC,namar don bun kiei-kiei kiba kyllain, khamtam ha ka ri India babun ki Niam bad ki jaitbynriew bapher, ka shitom ban pynjari ïa ki kyndon aiñ khyllah, kiba hap ban ïa bud kyllum lang da baroh.

Dei na kata kadaw, ba mynta la 76 snem ba ka Ri India ka la don kum kata ka Ri Laitluid (Independent), ym pat shym don kano-kano ka sorkar ha Delhi, ka ban pynjari ïa kane ka UCC, tang kane mynta ha Manipur kaba la sdang ban ai ksai, hynrei kaba la pynmih ki jingpyrshah ha kylleng, namar kitei ki kam Umsnam.

Ka Jingpyrshang ha Manipur

Katkum ba ïatai da kiba bun, la kdew ba kaSorkar BJP u Modikasdangkawang da u khwai UCC ha Manipur, kat haduh ba ka Manipur High Court shuwa, ka la ai lad ïa ki paid Hindu Meitei ba kin ïoh ïa ka kyrdan riewlum (Scheduled Tribe), tang da ki Affidavit (Jingsmai hakhmat ka Aiñ). Kine ki la lah mynta ban da khol ïa ki jaka-puta bad kiwei ki kabu ba ïoh kyrpang ki riewlum. Katba ka Meghalaya High Court pat, tang ïa i kam Roster ki nongtrei Sorkar ruh kam shym kwah tuklar, ka iehbeit ha ka Sorkar ban rai.

Ka la jia shisha kynsan kumba klang ka ding ha kylleng ki shnong ki thaw ha Manipur, kynthup sha ki Nongkyndong, ha kaba la thang ïa ki ing ki sem jong ki paidbah, khamtam jong ki riewlum Kuki, la pynïapruh da ki spah. La thang lang ruh ïa ki phew tylli ki Ingmane, ki jaka mane Blei, ki ing ki sem, ki skul bad ki jaka pule, kat haduh ba ki bor pulit-shipai ki la ïadon kti lang hana, namar la pyndonkam da ki suloi bad ki tiarjong ki, ban leh ïa kine ki kam pyniap, katkum ki jingthoh ba la phriang kylleng ha ki kot khubor bad ha ki lad pathai khubor paidbah (Social media, internet) bad ba la pynshisha ruh.

Haduh ka por ba thoh ïa kane ka Sai-Kyrwoh (article), dang shu ïoh jingtip ba dang ha ka miet 2.7.23, ki runar ki la leit tur sha Shnong ki Kuki rit paid bad ki la khrai khlieh ïa uwei u Samla Shnong, u David, uba pyrshang ban ïada. Tip shano kum kine ki kam thombor kin ïalam. Ym lah ban mutdur, ba kum kine ki jingjia kin wan jia kynsan ha Manipur, ong ki khubor.

Ka UCC Bun Pnat

Kata ka aiñ UCC kaba kham bun ki jnit-ki jnat ban ïa u khwai laipnat, ka kwah ba baroh ki paid India kin mane ïa kajuh ka jingngeit ba ïapdiang lang, kin kren ïa ki ktien ban ïa peilang bad kin pdiang ïa kijuh ki riti- ki dustur kiban ïasyriem kumjuh ha ka imlang-sahlang, ha ki kam ki jam, ha ka ïoh ka kot bad ban lait na ki jingïapher ba palat pud, lyngba kiwei-kiwei ki aiñ babun rukom, hapoh kawei ka Ri. Kitei ki mat,malu-mala ki kdew  ïa ka nongrim jong kata ka Unified Code of Conduct (U kynjri pynsnohlang ïa ki nongrim bapher-bapher).

Ïa ka ri India la ju tip naduh ba sdang kum kata ka Ri kaba don ka “Unity in diversity” (Ka jinglong kawei, hapdeng bun ki jingïapherjait), hynrei hangno kein yn phrung ïa kata ka UCC? Dei kajingthmu phrung jubor ha Manipur baka la pynpoi shaduh une u pud.

Dei na kane ka daw, kumba la kdew haneng, watka Supreme Court bad baroh ki High Court ha ri India ruh, haduh mynta kim shym shlan ban shim ïa kano-kano ka rai halor kane ka mat UCC bad ka Supreme Court lei, ha kawei ka mukotduma ha u snem 1994, ha ka Kies u Maharishi Avadhesh pyrshah ïa kaSorkar India,katei ka kashari ba halor tam ka kyntait war ïa ka jingkyrpad jong u Maharishi ban pynjari ïa kane ka UCC bad ka bthah ïa u ba un leit sha ki bor Sorkar ban leh, namar ‘ka Ingbishar kam dei ban raikum ïa kine ki jait kam.’

Bun ki Ingbishar High Court ha ri India ki shem pynban ba ki don bun ki shynrang Hindu kiba leit kylla niam Muslim noh, namar ba ki bor bishar kim treh ban pynksan ïa ki jingkwah jong ki ban ithuh da ka Aiñ,ba kin ïoh lok palat ïa kawei, kumba ithuh ka Niam Muslim, ba kam long ka pop ban bun lok (polygamy), la kumno-kumno, ban ri 4 ngut ki lok ha kajuh kapor bad baki Ingbishar ki pynksan ïa ki shynrang Muslim lada don baleit ujor ïa ki. Kumta ki shynrang Hindu ruh ki kwah lang ban ïoh kum ïa kane ka jait UCC jong ki Muslim.

Ki MDC baroh 30 ngut ki la pdiang lang da kawei ka sur ïa ka Jingtyrwa ba la wanrah hi da ma nga ha ka 27.6.23, ban ieng skhem ban pyrshah ïa ka jingthmu ka sorkar India ban pynjari ïa kane ka UCC ha ri India baroh kawei.

Ka IngDorbar ka la kyntu ruh ïa ki shnong ki thaw ki seng Bhalang, ki Dorbar Shnong bad ïa baroh ban peit ba ki briew kiba wan phet shapoh jylla Meghalaya, khamtam na Manipur, ki dei ban leit phai noh ynda la jemki jingïakhih.

Kum kine ki jingjia, ki pynkynmaw biang pat ïa ka jingpyrshang ka Sorkar u Modi ha u snem 2021, ba ka Sorkar bad ki Dsitrict Council kin pyntreikam ïa kawei ka aiñ khyllah, ka “Svamitva” ha ki 6846 tylli ki shnong ha ri Khasi, ha kaba kin wan da ki hajar ngut ki nongwei ban wanrah ka tnat Survey of India, ban wan shong ha baroh kitei ki shnong ym duna ïa ka 5 snem, na ka bynta ban leh ïa kita ki kam “Drone Mapping” da kita ki Continuous Operating Reference System (CORS).

Baroh ma ngi ki MDC ki bym peiei-ei ïa kata ka jingthmu, hynrei ngi la ïohi ba kin bun da ki jingma, kiban mih pynban da ki longïing-longsem lajong, ban ïalong kpa daki nongbylla-daju nongwei hapoh kitei ki 5-6snem. Kumta la kyntait mardor ïa katei ka jingthmu kaba wan na Delhi, ha ka dur ka thew suiñbneng, namar kin thew jingthew pynban ha ryngkew, khnang ban pynsatah da kitei ki nongwei ha kylleng ki shnong ki thaw.

Bindo M. Lanong